Ekonomija srpske

Ekonomski razvoj Republike Srpske definisan je Programom ekonomskih reformi za period od 2018 do 2020. godine, koji je izrađen u skladu s metodologijom i smjernicama koje je dostavila Evropska komisija. U definisanju mjera ekonomskog razvoja korišteni su projekcija razvoja svjetske ekonomije, očekivana kretanja cijena na međunarodnom tržištu i očekivana stopa privrednog rasta zemalja u okruženju, naročito značajnih spoljnotrgovinskih partnera Republike Srpske.

Do sada su u makroekonomskom polju u Republici Srpskoj ostvareni značajni rezultati, prije svega u rastu bruto domaćeg proizvoda i industrijske proizvodnje, povećanju izvoza i smanjenje spoljnotrgovinskog deficita.

S obzirom na to da se Republika Srpska svrstava među tranzicijske zemlje, aktivnosti ekonomskog sektora u Republici Srpskoj su usmjerene ka ubrzanju privatizacije pojednostavljenjem procedura i reformisanjem kako tržišta hartija od vrijednosti, tako i sadašnjih privatizacionih investicionih fondova koji se usmjeravaju ka tzv. investicionim fondovima.

Pozitivnu dinamiku razvoja u Republici Srpskoj ilustruju i makroekonomski pokazatelji.

BDP Republike Srpske

Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku Republike Srpske, realna stopa rasta BDP-a za 2018. godinu u Republici Srpskoj iznosila je 3,9%, što je u najvećoj mjeri rezultat rasta u područjima kao što su proizvodnja i snabdijevanje električnom energijom, te administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti.

Posmatrajući prema komponentama potrošnje, rastu BDP-a u 2018. godini najviše su doprinijela pozitivna kretanja spoljnotrgovinskog bilansa robe, odnosno veći rast izvoza u odnosu na uvoz robe i usluga, te rast konačne potrošnje, odnosno potrošnje domaćinstava.

U periodu januar – maj 2019. godine industrijska proizvodnja u Republici Srpskoj, u odnosu na isti period 2018. godine, smanjena je za 16%, dok je broj zaposlenih u industriji u periodu januar – maj 2019. godine, u odnosu na isti period 2018. godine, povećan je za 0,1%.

Niska stopa inflacije

Mjereno indeksom potrošačkih cijena, stabilnost cijena iz 2018. godine održana je i u 2019. godini. U Republici Srpskoj u 2019. godini prosječna godišnja stopa inflacije iznosila je 0,5%, i manja je u odnosu na 2018. godinu, kada je iznosila 1,2%.
Prema Programu ekonomskih reformi za period 2020-2022. godina prosječne godišnje stope inflacije, mjerene indeksom potrošačkih cijena (CPI), ostaće stabilne i kretaće se u intervalu od 1,1% u 2020. godini do 1,5% u 2022.

Stabilan devizni kurs

Zvanična valuta u Republici Srpskoj, kao i na teritoriji cijele Bosne i Hercegovine, je konvertibilna marka. Međunarodna bankarska šifra za konvertibilnu marku je BAM.

Konvertibilna marka (KM) (srp. konvertibilna marka) je zakonito sredstvo plaćanja u Bosni i Hercegovini od 1998. godine. Prilikom uvođenja KM, odlukom Currency Boarda Centralne banke Bosne i Hercegovine, svaka novčanica je bila vezana za njemačku marku, a sada je vezana za evro. Svaka izdana novčanica ima novčano pokriće u evrima. Fiksni kurs KM je: 1 KM = 0,51129 € ili 1 € = 1,95583 KM. Jedna marka sastoji se od 100 feninga. Odnos marke i evra je stabilan.

Prosječne plate u Republici Srpskoj

Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku, prosječna mjesečna bruto plata zaposlenih u Republici Srpskoj isplaćena u periodu januar – decembar 2018. godine iznosi 1.358 KM, dok prosječna mjesečna plata nakon oporezivanja – neto plata, zaposlenih u Republici Srpskoj isplaćena u periodu januar – decembar 2018. godine iznosi 857 KM.

U odnosu na prosječnu neto platu u 2017. godini realno je veća za 3,13%. Prosječna neto plata u 2016. godini iznosila je 836 KM.

Upoređivanjem trenutnog stanja ove oblasti sa stanjem iz prethodnih godina može se zaključiti da prosječne plate zaposlenih u Republici Srpskoj pokazuju tendenciju rasta, što je postignuto izmjenom zakonskog okvira.

Pozitivan trend povećanja plata u svim sektorima vidljiv je u statističkim podacima za 2019 godinu, pa je tako prosječna plata nakon oporezivanja, neto plata isplaćena u avgustu 2019. godine, prema podacima Republičkog zavoda za statistiku, iznosila 910 КM i nominalno je manja za 0,1%, dok je realno veća za 0,2% u odnosu na prethodni mjesec. U odnosu na isti mjesec prošle godine, prosječna plata nakon oporezivanja, neto plata, nominalno je veća za 6,8%, a realno za 6,7%. Prosječna bruto plata isplaćena u avgustu 2019. godine iznosila je 1.414 КM.

Spoljnotrgovinska razmjena Republike Srpske

Kao dokaz jačanja privrede Srpske u prethodnom periodu svakako je i pozitivan trend koji ukazuje na povećanje pokrivenosti uvoza izvozom domaćih proizvoda iz Republike Srpske. Proizvodi iz Srpske sve češće pronalaze kupce i van granica Republike Srpske, odnosno BiH, gdje su tržišta jača, značajnija i veća, a što u znatnoj mjeri utiče na privredni razvoj.

Republika Srpska je od januara do avgusta 2019. godine u spoljnotrgovinskom poslovanju s inostranstvom ostvarila obim robne razmjene od 5,528 milijardi KM, dok je pokrivenost uvoza izvozom bila 76,2 odsto. Posmatrano prema grupama proizvoda u strukturi izvoza, najveće učešće, od osam odsto od ukupnog izvoza, ima električna energija, dok u strukturi uvoza najviše učestvuju lijekovi, i to sa 3,8 odsto.

Čak 74 odsto svojih proizvoda RS izvozi u zemlje EU, dok se sa tog tržišta uvozi oko 57 odsto proizvoda i usluga. Nejveći promet od zemalja članica EU RS ima s Italijom, s kojom ima i stepen pokrivenosti uvoza izvozom od 86,7 odsto.

Na otvaranje novih, potencijalnih tržišta s kojima bi Republika Srpska ostvarila saradnju u pogledu plasiranja svojih proizvoda u znatnoj mjeri utiču i predstavništva RS u brojnim evropskim i drugim zemljama, koja se osnivaju s ciljem posredovanja između država.

Predstavništva Republike Srpske imaju za cilj ekonomsku promociju Republike Srpske u inostranstvu, dovođenje stranih investitora, koji bi svojim uloženim kapitalom otvorili nova radna mjesta i unaprijedili životni standard građana Republike Srpske, što znači uvećanje bogatstva ekonomije RS, kao i bogatstva svakog građanina.

Ukoliko posmatramo izvozni aspekt, otvaranje predstavništva u inostranstvu značajno je i za privrednike iz Republike Srpske koji imaju mogućnosti izvoza svojih proizvoda i usluga. Predstavništvo otvara mogućnosti bolje analize tržišta stranih zemalja kako bi privrednici iz Republike Srpske što uspješnije plasirali svoje proizvode i usluge.

Olakšavajuća okolnost, koja omogućava uspostavljanje saradnje institucija, ali i privrednika iz Srpske sa drugim državama i njihovim tržištima, jeste i činjenica da je Republika Srpska potpisnica brojnih regionalnih dokumenata koji regulišu odnose iz ove oblasti, ali i članica brojnih udruženja koja pospješuju regionalna i druga partnerstva.

U novembru 2007. godine Republika Srpska je postala član Skupštine evropskih regija (AER), koja pruža podršku uspostavljanju bilateralnih i multilateralnih partnerstava regiona u procesu evropskog proširenja i globalizacije. Takođe, otvoreno je i regionalno predstavništvo Republike Srpske u Briselu radi poboljšanja odnosa sa drugim evropskim regionima i stvaranja jačih veza s Evropskom unijom.

U cilju poboljšanja međuregionalne ekonomske, naučne i tehničke, obrazovne, kulturne, sportske i drugih oblika saradnje, RS je potpisala nekoliko sporazuma o saradnji, kao što su sa federalni grad Sankt Peterburg (Ruska Federacija), Veneto region (pokrajina Beluno, Republika Italija), Troms županija (Kraljevina Norveška). Kao rezultat otvaranja tržišta, pokretanje biznisa u Republici Srpskoj znači mogućnost pristupa izuzetno velikom tržištu, bez plaćanja carinskih obaveza.

SSP

Sporazumom o stabilizaciji i pridruživanju (SSR) omogućen je slobodan izvoz gotovo sve robe u EU koja ispunjava standarde, a istovremeno se postepeno otvara tržište BiH za robu iz EU prema dinamici ugovorenoj u aneksima i protokolima koji su pripadajući dio ovog sporazuma. SSP između EU i BiH stupio je na snagu 1. juna 2015. godine.

CEFTA 2006

Nakon skoro petogodišnjeg iskustva u liberalizaciji trgovine na području jugoistočne Evrope, stečenog kroz implementaciju bilateralnih ugovora o slobodnoj trgovini, zemlje regiona su krajem 2006. godine odlučile da unaprijede svoju ekonomsku, a posebno trgovinsku saradnju, te zaključe jedinstveni sporazum o slobodnoj trgovni, poznat kao CEFTA 2006, koji je stupio na snagu 22. novembra 2007. Sporazumom se omogućavaju veća transparentnost i pravila igre približna standardima EU, kao i pristup tržištu od oko 30 miliona ljudi (Srbija, BiH, Crna Gora, Makedonija, Albanija, Moldavija, Kosovo* (ovaj naziv je bez prejudiciranja statusa i u skladu je s Rezolucijom Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija 1244 i mišljenjem Međunarodnog suda pravde o deklaraciji o nezavisnosti Kosova).

EFTA

Evropsko udruženje slobodne trgovine (EFTA) predstavlja asocijaciju koja ujedinjuje tržišta Švajcarske, Norveške, Islanda i Lihtenštajna u oblasti trgovine, uspostavljenu s ciljem da obezbijedi okvir za liberalizaciju trgovine robom među njenim članicama. Sporazum o slobodnoj trgovini između Bosne i Hercegovine i zemalja Evropskog udruženja slobodne trgovine EFTA stupio je na snagu 1. januara 2015. godine.

Ugovori o slobodnoj i preferencijalnoj trgovini

Takođe, potpisan je sporazum o slobodnoj trgovini s Turskom, čime je omogućen pristup izvoznom tržištu od 70 miliona stanovnika. BiH ima preferencijalni režim s Iranom.

Trgovinski sporazumi

Na snazi su trgovinski sporazumi potpisani sa: Bjelorusijom, Egiptom, Indijom, Indonezijom, Kuvajtom, Pakistanom, Ukrajinom, Jordanom, Malezijom i Iranom.

Sporazumi o trgovinskoj i ekonomskoj saradnji

Na snazi su sporazumi sa sljedećim zemljama: Katar, Kina, Rusija, Švajcarska, Turska, Egipat, Maroko, Saudijska Arabija.

Sporazumi o ekonomskoj saradnji

U primjeni su sporazumi potpisani sa: Češkom, Grčkom, Egiptom, Kuvajtom, Mađarskom, Slovačkom, Slovenijom, Srbijom, Bugarskom i Rumunijom.

Slobodne zone

Slobodne zone, kao dio teritorije Republike Srpske koji je posebno ograđen i označen i u kome se obavljaju djelatnosti uz posebne uslove utvrđene Zakonom BiH (Zakon o slobodnim zonama u BiH – “Službeni glasnik BiH”, br. 3/02 i 13/03), mogu osnovati jedno ili više domaćih i/ili stranih lica. Korisnik zone je osnivač zone i/ili domaće i strano pravno i fizičko lice koje obavlja djelatnost u zoni. Slobodna zona ima svojstvo pravnog lica.

U zoni je dozvoljeno obavljanje svih djelatnosti, proizvodne, komercijalne i uslužne, osim djelatnosti kojima se ugrožavaju životna sredina, zdravlje ljudi, materijalna dobra i bezbjednost zemlje.
Ulaz robe i usluga u slobodnu zonu i izlaz istih iz nje je slobodan i odvija se u skladu s carinskom i spoljnotrgovinskom politikom BiH. Korisnik zone, kao strani ulagač u smislu Zakona o stranim ulaganjima, ima jednaka svojinska prava na nepokretnostima kao domaća pravna ili fizička lica, kao i pravo da slobodno zapošljava radnike iz inostranstva ukoliko nije drugačije određeno radnim zakonodavstvom Republike Srpske. Oporezivanje korisnika zone obavlja se u skladu s poreskim zakonodavstvom Republike Srpske.

Savjet ministara BiH, na osnovu prijedloga Ministarstva spoljne trgovine i ekonomskih odnosa BiH daje odobrenje za osnivanje zone. Potrebna je i saglasnost Vlade Republike Srpske. U skladu sa Zakonom BiH, ekonomska opravdanost slobodne zone postoji ako ukupna vrijednost robe koja se izvozi iz zone prelazi 75% ukupne vrijednosti proizvedene robe u zoni i koja je napušta u roku od 12 mjeseci.

Bankarski sektor RS

Republika Srpska je izvršila značajno unapređenje regulatornog okvira finansijskog sektora, kao jedne od osnovnih pretpostavki za razvoj stabilnog i zdravog finansijskog sistema.

Bankarski sistem Republike Srpske obuhvata banke, mikrokreditne organizacije, štedno-kreditne organizacije i druge finansijske organizacije čije se osnivanje i poslovanje uređuje posebnim zakonima u kojima je propisano da Agencija za bankarstvo Republike Srpske izdaje dozvole ili odobrenja za rad i nadzire poslovanje.

Bankarski sektor Republike Srpske čini najznačajniji dio ukupnog bankarskog sistema Republike Srpske koji čini osam banaka s većinskim privatnim kapitalom, uz dominaciju stranog privatnog kapitala.

U Republici Srpskoj posluje 14 mikrokreditnih organizacija, dok do sada na ovom prostoru nije registrovana nijedna štedno-kreditna organizacija.