Energetika

Energetika – opšte informacije

Republika Srpska je, zbog svog geografskog položaja, ali i značajnih potencijala za ulaganje, primamljiva sve većem broju stranih turista. Smještena u središtu zapadnog Balkana, bogata šumom, planinama i rijekama, predstavlja strateški značajnu lokaciju za investiranje u brojnim oblastima, među kojima dominira sektor energetike.

Vlada Republike Srpske definisala je sektor energetike kao jedan od strateških sektora. Republika Srpska u postojećim objektima proizvodi oko 7.000 GWh godišnje, od čega u termoelektranama oko 70%. Za podmirivanje domaće potrošnje potrebno je oko 3.500 GWh godišnje, a ostatak proizvedene energije se izvozi.

Trenutna iskorištenost ukupnih potencijala za proizvodnju električne energije u Republici Srpskoj je oko 30%, što govori da su mogućnosti ulaganja u razvoj ovog sektora velike. Ukupna instalisana snaga proizvodnih jedinica iznosi 1.744 MW. Od toga je u termoelektranama 900 MW, hidroelektranama 756 MW i u malim elektranama 88,3 MW. U 2016. godini izgrađena je i puštena u uspješan rad nova termoelektrana TE Stanari snage 300 MW.

Republika Srpska spada među najveće izvoznike električne energije u regionu, a javna preduzeća i privatne elektrane najveći prihod ostvaruju od prodaje električne energije na slobodnom tržištu. Elektroprenosni kapaciteti i interkonekcije sa susjednim državama dozvoljavaju prihvat i transfer znatno većih snaga od trenutnih, dok su prenosni gubici ispod evropskog prosjeka.

Hidroenergija

Zbog prirodnih karakteristika, Republika Srpska se svrstava u oblasti bogate hidroenergetskim potencijalom. Hidroenergetski potencijal vodotokova u Republici Srpskoj iznosi oko 10.000 GWh godišnje, od čega je neiskorišteno gotovo 70%. Hidroenergetski potencijal instalisane snage veće od 10 MW iskorišten je oko 36%, a instalisane snage manje od 10 MW iskorišten je oko 6,5%.
Sa hidrološkog aspekta, prostor Republike Srpske je bogat površinskom i podzemnom hidrološkom mrežom. Okosnica crnomorskog sliva je tok rijeke Save, koji je nisko položen, te mu dotiču svi veći riječni tokovi – Una sa Sanom, Vrbas, Ukrina, Bosna i Drina. Sve one imaju kompozitni karakter riječnih dolina s velikim padovima, te raspolažu značajnim hidroenergetskim potencijalom. U tom pogledu je posebno značajna Drina, koja ima najrazvijeniji hidrološki sistem i ogroman hidroenergetski potencijal koji je samo dijelom valorizovan. Sliv rijeke Drine predstavlja najznačajniji neiskorišteni hidropotencijal na Balkanu.

Do sada je na slivu rijeke Drine izgrađeno devet hidroelektrana (HE Uvac, HE Kokin Brod, HE Bistrica, HE Potpeć, HE Piva, HE Višegrad, HE Bajina Bašta, RHE Bajina Bašta i HE Zvornik), koje su u vlasništvu Srbije i Republike Srpske i koje imaju ukupnu instalisanu snagu od 1.932 MW i prosječnu godišnju proizvodnju od 6.350 GWh.

Daljom izgradnjom u slivu rijeke Drine može se značajno povećati proizvodnja električne energije. Povećanje proizvodnje može se ostvariti kako izgradnjom novih postrojenja, tako i povećanjem kapaciteta postojećih. Procjenjuje se da se izgradnjom novih postrojenja može ostvariti godišnja proizvodnja od preko 7.500 GWh godišnje. Izgradnjom akumulacija na slivu rijeke Drine ne bi se samo omogućilo korišćenje veoma atraktivnog i, u ekonomskom smislu, veoma vrijednog hidroenergetskog potencijala, već bi se takođe stvorili i dodatni preduslovi za razvoj turizma.

I ostali riječni tokovi imaju veliki energetski, ali i vodoprivredni značaj. Hidrografsku riječnu mrežu Republike Srpske upotpunjuje najveća i najznačajnija rijeka istočne Hercegovine – Trebišnjica, čiji je hidroenergetski potencijal samo djelimično iskorišten. Ona, kao i gotovo sva podzemna krasna hidrografska mreža, pripada jadranskom slivu. Na području bazena rijeke Trebišnjice planirana je izgradnja osam hidroenergetskih objekata, a do danas su izgrađene četiri hidroelektrane, HE Dubrovnik 1. faza, HE Trebinje 1, HE Trebinje 2 i reverzibilna HE Čapljina.

Vjetroenergija

Što se tiče energije vjetra, teoretski iskoristiv potencijal, prema Strategiji energetike RS do 2035. godine iznosi oko 640 MW ili oko 1.200 GWh godišnje. Još uvijek ovaj potencijal se ne koristi za proizvodnju električne energije, mada su u pripremnoj fazi izgradnje dva parka vjetroelektrana predviđene instalisane snage oko 100 MW ili oko 200 GWh godišnje. Vlada Republike Srpske je dodijelila koncesiju za izgradnju još jednog parka vjetrenjača instalisane snage oko 50 MW.

Republika Srpska, posebno njen južni dio, prepoznata je kao odlično područje za izgradnju vjetroelektrana. U skladu s istraživanjima koja su sproveli domaći i međunarodni stručnjaci, vjetropotencijal Republike Srpske ima 30% veći koeficijent korisnosti od prosjeka EU.

Do sada je dodijeljena koncesija za izgradnju dvije vjetroelektrane ukupne instalisane snage 97,5 MW. Vjetroelektrana Grebak kod Nevesinja biće priključena na mrežu 2021. Uskoro će biti dodijeljena koncesija “Elektroprivredi Republike Srpske” za vjetroelektranu Trusina, instalisane snaga 50 megavata.

Novi projekti – potencijal za ulaganje

HE Dabar – Procijenjena vrijednost projekta blizu pola milijarde maraka. HE Dabar će biti instalisane snage 160 megavata i ona je najvažniji energetski objekat u sistemu “Gornji horizonti”, koji spada u red najvećih investicionih projekata u regionu. Projekat predviđa prebacivanje voda iz Gatačkog i Nevesinjskog polja, preko Dabarskog i Fatničkog polja u akumulaciju Bilećkog jezera. Pored izgradnje HE Dabar, ovim projektom predviđena je gradnja i HE Nevesinje i HE Bileća. Investitor će biti kineska kompanija.

Vjetroelektrana Hrgud – biće prvi objekat ovog tipa u Republici Srpskoj koji će proizvoditi energiju iz obnovljivih izvora. Instalisana snage biće 48 MW, a planirana godišnja proizvodnja 126 GWh. Ukupna vrijednost projekta, koji obuhvata instalaciju 16 vjetrogeneratora, od kojih svaki ima kapacitet tri megavata, iznosi 64.285.000 evra. Od toga će 60.000.000 evra biti obezbijeđeno iz kreditnih sredstva Njemačke banke za obnovu iz Frankfurta na Majni, a 4.285.000 evra će obezbijediti Mješoviti holding “Elektroprivreda Republike Srpske” – Matično preduzeće Trebinje.
HE Buк Bijela – HE Buk Bijela je jedna od planiranih hidroelektrana u sistemu hidroelektrana na gornjoj Drini. Rijeka Drina je desna i najveća pritoka rijeke Save i pripada crnomorskom slivu. Nastaje spajanjem rijeka Tare i Pive, kod Šćepan Polja. Ukupna dužina sliva je oko 500 km, a prosječna širina oko 100 km. U gornjem dijelu sliva godišnje padavine su 3.000 mm, a prosječno na cijelom slivu padavine su 1.100 mm.

Procijenjena instalisana snaga je 93,52 MW, a predviđena godišnja proizvodnja – 332,3 GWh. Vrijednost investicije iznosi 382.407.793,00 КM.

HE Foča – Kompenzacioni bazen između HE Buk Bijela i grada Foče koji omogućava akumuliranje vode zapremine 7,6×106 m3. Prema usvojenom projektu, brana HE Foča je betonska gravitaciona brana građevinske visine 40 m, s klasičnom strojarom riječnog tipa ukomponovanom u tijelo brane s kojom čini konstruktivnu cjelinu.
Procijenjena instalisana snaga – 44,15 MW, a procijenjena godišnja proizvodnja 175,8 GWh. Vrijednost investicije iznosi 119,1 milion evra.

HE Paunci – procijenjena instalisana snaga – 43,21 MW, a procijenjena godišnje proizvodnja – 166,9 GWh.
Plan je da navedene hidroelektrane budu izgrađene u narednih šest godina.
“Elektroprivreda RS” je većinski vlasnik u koncesionom preduzeću “HE Bistrica” d.o.o. Foča, koje je nosilac koncesije za izgradnju i korištenje tri hidroelektrane na rijeci Bistrici i jedne na rijeci Janjini:
– MHE B-1 snage 16,6 MW,
– MHE B-2a snage 7,94 MW
– MHE B-3 snage 16,5 MW
Ukupne procijenjene godišnje proizvodnje 155,23 GWh.
Vrijednost investicije 93.000.000,00 КM

– MHE Janjina-1 na rijeci Janjini, instalisane snage 4,1 MW i godišnje prosječne proizvodnje 14,8 GWh.
Procijenjena vrijednost investicije 13.000.000 КM.
Prostornim planom Republike Srpske definisana je mogućnost izgradnje osam hidroelektrana na rijeci Bosni, na području od Doboja do Vukosavlja. Realizacija ovih hidroelektrana je značajna zbog odbrane od poplava i privođenja namjeni većih površina poljoprivrednog zemljišta. Planirana je izgradnja odbrambenih nasipa i brane u čijem tijelu je i mašinska zgrada visine sedam metara. Кoncesija za izgradnju šest hidroelektrana bila je dodijeljena norveškim kompanijama, a u novembru 2017. godine Vlada Republike Srpske je raskinula ugovore zbog nerealizacije istih. Ukupna procijenjena vrijednost hidroelektrana na rijeci Bosni iznosi oko 300 miliona evra.

Pravna procedura

Što se tiče pravne procedure za investiranje u oblast energetike, potrebno je obaviti nekoliko predradnji prije preduzimanja bilo kakvnih aktivnosti na pribavljanju dozvola. Prije svega, potrebno je utvrditi koji je nadležni organ za izgradnju elektroenergetskog postrojenja, da li je potrebno pribaviti koncesiju za izgradnju, kao i izvršiti provjeru prostorno-planske dokumentacije kod organa nadležnog za poslove prostornog uređenja i građenja.

Zakonom o obnovljivim izvorima energije i energetskoj kogeneraciji Republike Srpske definisana su prava za podsticaje za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora.
U RS trenutno ima ukupno 75 proizvođača OIE, privatnih kompanija, koji ostvaruju pravo na podsticaj, od toga 28 malih hidroelektrana, 45 solarnih elektrana, jedna elektrana na biogas i jedna na čvrstu biomasu. Njihovo učešće u ukupnoj proizvodnji električne energije u RS na kraju 2018. iznosilo je 3,9 odsto, a dobili su oko 16,1 milion KM podsticaja.